روش شناسی پژوهش در علوم انسانی

هدف این مقاله ارائۀ یک چهارچوب نظام مند از مشاهده، به عنوان یک ابزار اصلی جمع¬آوری اطلاعات در پژوهش-های کیفی و کمّی از طریق مطالعۀ تطبیقی و تحلیل منابع علمی است. به همین منظور، پس از بیان اهداف و تعاریف مشاهدۀ علمی، مراحل مشاهده، انواع و تکنیک¬های مشاهده، ابزارهای کمکی، روش های جمع آوری و ثبت داده¬های حاصل از مشاهده، و محدودیت ها و خطاهای معمول در مشاهده و روش های کنترل خطا، از دیدگاه های مختلف مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. همچنین پانزده مقالۀ پژوهشی ایرانی و چهارده مقالۀ پژوهشی خارجی - که بر اساس اعلام پژوهشگران، داده های مورد نیاز را از طریق مشاهده جمع آوری کرده بودند- مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفتند. نتایج این مقایسه نشان داد پژوهش های داخلی در استفاده از ابزارهای دیجیتالی و کمک اعضای جامعۀ مورد مطالعه برای انجام مشاهده، محدودیت های بیشتری داشتند؛ ولی پژوهش های خارجی از مشارکت بیشتر شرکت کنندگان برخوردار بودند و برخلاف مقاله های ایرانی، جزئیات و محدودیت های فرایند مشاهده را به تفصیل توضیح داده اند.