سرمقاله

استقلال، رشد، پیشرفت و توسعه هر کشوری وابسته به تحقیق و عزم ملی برای تقویت سرمایه گذاری در ابعاد نیروی انسانی، امکانات، تجهیزات، تحکیم و اشاعه فرهنگ پژوهش است. سیاست های پژوهشی کشور باید با توجه به نیازهای جامعه شکل گیرد و برنامه توسعه نیز باید بر اساس این نیازها تدوین گردد، و از تحقیقات و پژوهش های راهبردی به عنوان ابزار کلیدی در جهت دستیابی به اهداف توسعه بهره گیری شود تا مسیر بالندگی و پویایی تحقیق هموار گردد.

امروزه هر چند ضرورت و نقش تحقیق در عرصه های گوناگون علمی کشور برکسی پوشیده نیست، اما مطالعه و بررسی روش شناسی در علوم انسانی با رویکرد اسلامی، آسیب شناسی روش های رایج تحقیق و بهینه سازی آن و توجه به مهارت های تحقیق، به مراتب ضرورتی انکارناپذیر به نظر می رسد. با بررسی اجمالی مجلات و نشریات علمی کشور، خلاء این گونه مطالعات روشن می گردد. و این مهم مسئولیت نخبگان و محافل علمی، به ویژه حوزه های دینی را سنگین تر می کند تا با توجه دادن به عنصر روش شناسی در مطالعات علوم انسانی و اسلامی در جامعه علمی کشور گام مهمی در این زمینه بردارند.

در این راستا، معاونت پژوهش مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، با درک این مهم و با هدف ایجاد بستر مناسب به منظور کاوش های عمیق و کاربردی در عرصه پژوهش، فراهم نمودن زمینه تضارب آراء پژوهشگران و محققان حوزه و دانشگاه، در عرصه های گوناگون پژوهش، شناسایی اندیشمندان و صاحب نظران حوزه و دانشگاه در عرصه پژوهش، شناسایی حوزه های گوناگون پژوهش، نظیر روش شناسی، روش تحقیق، اصول و فنون تحقیق، و آسیب شناسی پژوهش های موجود در زمینه علوم انسانی، اقدام به انتشار نشریه «پژوهش» نموده است تا با کمک و همت استادان و محققان کشور، ضمن فراهم آوردن بایسته های لازم در عرصه پژوهش، گامی در جهت نهادینه ساختن پژوهش محوری در تمام زمینه های علوم انسانی بردارد. اینک نخستین شماره نشریه پژوهش را به پژوهشگران و محققان تقدیم می داریم.

در این شماره، که با تأکید بر محور روش شناسی تحقیق، مقالاتی گردآوری شده است؛ مقاله «احتیاط؛ اصل روش شناختی دین پژوهی در نگاه استاد آیت الله مصباح یزدی?» با هدف تبیین ضرورت رعایت اصل احتیاط در مطالعات دین پژوهی، حوزه دین را از سایر علوم ممتاز دانسته و نشان داده است که، محقق علوم دینی هم باید نسبت به مفروضات و مبانی نظری پژوهش خود و هم نسبت به نتیجه یا نتایج احتمالی آن احساس مسئولیت نموده، تعهد داشته باشد. به بیان دیگر، هر محقق باید مسئولانه و محتاطانه تحقیق کند و به این نکته توجه داشته باشد که ممکن است نتیجة تحقیق او در اعتقادات و باورهای جامعه و در نتیجه، در اعمال و رفتار دینداران تاثیر گذارد. در این مقاله، به دو مورد از مهم ترین راهبردهای عملی رعایت اصل احتیاط، یعنی "پرهیز از تفسیر به رای" و "آغاز کردن از یقینیات" اشاره گردیده است.

چنانچه در گفت وگو با دکتر احد فرامرز قراملکی، «نگاهی به مبانی نظری روش تحقیق» افکنده شده است. استاد در این مصاحبه به این سؤال مهم که آیا روش تحقیق جزء علم است یا مقدم بر آن، پاسخ داده است.

بی تردید، میراث گران بهای گذشتگان منبع مناسبی برای مطالعات روش شناسی است. از این رو، در مقاله «روش شناسی ابن خلدون» سعی شده با تعمق و ژرفکاوی در کتاب مقدمه ابن خلدون، قواعد و اصول روش شناختی مورد استفاده مؤلف آن، در مقام گردآوری اطلاعات، تحلیل داده ها، ارزیابی و نقد آرای دیگران و منقولات تاریخی در چارچوب علم عمران را شناسایی، استخراج، طبقه بندی و شرح و تفسیر نماید.

«درآمدی بر روش شناسی فلسفه سیاسی» مقاله دیگری است که در آن نویسنده، ضمن تبیین معانی گوناگون روش شناسی، تلاش نموده تا نشان دهد تصویر یکسان و روشنی از بحث، در آثار عمومی و تخصصی وجود ندارد. بر این اساس، معتقد است این ابهامات در تبیین روش شناسی فلسفه سیاسی نیز سایه افکنده است. از نظر نویسنده احتمالاً دلیل آن این است که، فهم روش شناسی منوط به فهم ماهیت شناسانه و معرفت شناسانه متعلق آن است. توجه به این امر موجب می شود تا فلسفه سیاسی، به عنوان یک حوزه معرفتی متمایز، هم به لحاظ مفهوم شناسی و روش شناسی، با ترکیب هایی نظیر علم سیاسی، نظریه سیاسی، فلسفه سیاست، ایدئولوژی سیاسی و موارد دیگر اشتباه نشود.

سرانجام، مقاله «بررسی روش های مطالعه جامعه شناسانه دین» با هدف آسیب شناسی روش های گوناگون جامعه شناسی دین، سعی دارد الگویی از جامعه شناسی دین ارائه نماید تا از حیث روش شناختی، مشکلات موجود در جامعه شناسی دین را بر طرف نماید.

البته، با توجه به نقش ترجمه در فرایند پژوهش، در این شماره، دو مقاله نیز ناظر به حوزه ترجمه آورده شده که از نظر خوانندگان ارجمند می گذرد.

این نشریه، ضمن تشکر از محققانی که مقالات آنها زینت بخش این شماره گردیده است، از مقالات استادان و پژهشگران ارجمند در زمینه های مرتبط با نشریه استقبال می کند، تا بتواند با یاری و مدد اندیشوران، موجبات رشد و شکوفایی دانش ها و مهارت های حوزه پژوهش را بیش از پیش فراهم سازد.

سردبیر