جستاري در تحليل محتوا

سال سيزدهم، شماره اول، پياپي 25، بهار و تابستان 1401‌، ص 73 ـ 88

 

فريبا فلاح حسين‌آبادي / دانشجوي دکتري گروه مديريت آموزشي دانشگاه آزاد اسلامي قم     fariba.fallah313@gmail.com 
* سيف‌اله فضل‌الهي قمشي/ دانشيار گروه مديريت آموزشي دانشگاه آزاد اسلامي قم     fazlollahigh@yahoo.com
‌دريافت: 07/07/1401 ـ پذيرش: 25/10/1401
چکيده

روش «تحليل محتوا» سابقه‌اي طولانى دارد كه آثار آن را مي‌توان در تحليل كتب آسماني مانند انجيل و قرآن کريم مشاهده کرد؛ اما به‌صورت علمى در قرن اخير و با بررسى و تحليل مطبوعات دنبال شده و به حوزه‌هاي گوناگون علمى گسترش پيدا کرده است. اين روش را «مطالعه عينى، كمّى و نظام‌مند فراورده‌هاي ارتباطى (محتواى آشكار پيام) براى رسيدن به تفسير پيام» تعريف کرده‌اند. تحليل محتوا در تحقيقات حوزه علوم رفتاري و به‌ويژه علوم تربيتي براي دسترسي به نظريه‌ها و ديدگاه‌هاي مناسب براي حل مسئله بسيار تعيين‌کننده است. با توجه به گسترش اين روش‌شناسي و اهميت و تأکيد بر روش‌هاي آميخته، کاربران با دشواري‌هايي در تشخيص و کاربست مراحل گوناگون اين روش‌ها مواجه‌اند. بدين‌روي اين دغدغه در پژوهشگران به وجود آمد که شايد بتوان با يک تحليل روش‌شناسانه و مطالعه و بررسي منابع روش‌شناسي موجود در مقالات و کتب، روش «تحليل محتوا» را با اتقان و وضوح بيشتري معرفي کرد. اين مسئله موجب شد ابتدا روش مزبور به‌دقت مطالعه شود، منابع شناسايي و جمع‌بندي گردد و مطابق مراحل روش «فراتحليل» متن، يک نوشته اصلي به‌مثابه متن پايه تعيين‌ گردد و تمام مقالات و نوشته‌هاي موجود گردآوري، مطالعه و با متن پايه تطبيق داده شود. در نهايت با پالايش منابع گردآوري‌شده، منابع مرتبط انتخاب و نقاط مشترک در منابع تصريح و مشخص شده و با اين نگاه روش‌شناسي تحليل محتوا بازپردازش و تکميل گرديده است.

كليدواژه‌ها: تحليل محتوا، انواع تحليل، متن، پيام، کاربرد رايانه.