Ravesh Shenasi Pazhuhesh Dar Olum Ensani, Volume 14, Issue 2, No 28, Year 2025 , Pages 7-30

    An Analysis of the Role of Tawhid and Its Levels in the Formation of Islamic Humanities from the Perspective of Ayatollah Misbah Yazdi

    Article Type: 
    Promotional
    Writers:
    Abuzar Rajabi / Associate Professor, Department of Theoretical Foundations of Islam, University of Ma'aref Qom / rajabi@maaref.ac.ir
    ✍️ mozhdeh noruzi rahkani / Ph.D. Student of Teaching the Theoretical Foundations of Islam, University of Tehran / mozhdeh.noruzi.r@ut.ac.ir
    Nasrin / M.A. in Teaching Islamic Studies, University of Ma'aref, Qom
    doi 10.22034/marifat.2024.5000986
    Abstract: 
    The Islamization of knowledge, particularly in the humanities within the framework of religious science, has been a primary concern for Islamic thinkers in recent decades. Although diverse perspectives exist on this matter, views concerning the role of theological foundations are largely convergent. Ayatollah Misbah Yazdi does not generally agree with the concepts of religious science or the Islamization of all sciences; rather, he deems it acceptable only within the domain of the humanities, especially in prescriptive and normative fields. He also maintains that the normative dimensions of the natural sciences can possess a religious character. This research examines the role of Tawhid (Divine Oneness) in the formation of Islamic humanities from the perspective of Ayatollah Misbah Yazdi. The main aim of this study is to analyze the influence of different levels of Tawhid (doctrinal, practical, psychological, and intuitive) on the foundations, objectives, and subject matter of the humanities. Conducted through an analytical-descriptive method based on a review of Ayatollah Misbah Yazdi's works, the findings indicate that Tawhid, particularly legislative lordship (rububiyyat-e tashri'i), plays a fundamental role in determining the foundations and objectives of Islamic humanities and contributes to the formation of theories in political, legal, and ethical domains. This influence leads to the development of diverse epistemological methods in the humanities, especially in the analysis of religious and social issues. Ultimately, the primary objective of Islamic humanities, aligned with the principles of Tawhid, is the realization of true perfection and proximity to God.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :تحلیل نقش توحید و مراتب آن در شکل‌گیری علوم انسانی اسلامی از دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی
    Abstract: 
    اسلامی‌سازی علوم، به‌ویژه علوم انسانی در چارچوب علم دینی، از دغدغه‌های اصلی متفکران اسلامی در دهه‌های اخیر بوده است. اگرچه دیدگاه‌های متفاوتی در این زمینه وجود دارد، اما نظرات دربارة نقش مبانی الهیاتی تقریباً همسو هستند. آیت‌الله مصباح یزدی به‌طورکلی با علم دینی و با اسلامی‌سازی همة علوم موافق نیست، بلکه آن را فقط در حوزة علوم انسانی، به‌ویژه در زمینه‌های توصیه‌ای و هنجاری قابل پذیرش می‌داند. ایشان همچنین بر این باور است که ابعاد هنجاری علوم طبیعی نیز می‌تواند ماهیتی دینی داشته باشد. این پژوهش به بررسی نقش توحید در شکل‌گیری علوم انسانی اسلامی از دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی می‌پردازد. مسئلة اصلی این تحقیق، تحلیل تأثیر مراتب مختلف توحید (اعتقادی، عملی، نفسانی و شهودی) بر مبانی، اهداف و مسائل علوم‌ انسانی است. این پژوهش با روش تحلیلی و توصیفی و بر پایة بررسی آثار آیت‌الله مصباح یزدی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که توحید، به‌ویژه ربوبیت تشریعی، نقشی بنیادین در تعیین مبانی و اهداف علوم‌ انسانی اسلامی ایفا می‌کند و به شکل‌گیری نظریات در حوزه‌های سیاسی، حقوقی و اخلاقی یاری می‌رساند. این تأثیر موجب توسعة روش‌های معرفتی متنوع در علوم انسانی، به‌ویژه در تحلیل مسائل دینی و اجتماعی می‌شود. در نهایت، هدف اصلی علوم ‌انسانی اسلامی، همراستا با اصول توحیدی، تحقق کمال حقیقی و قرب الهی است.
    References: 
    • قرآن کریم.
    • الله‌بداشتی، علی (1390). توحید و صفات الهی. قم: دانشگاه قم.
    • ادریسی، حسین‌علی (1397). بررسی مفهوم توحید عبادی از دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی و ابن‌تیمیه. سراج منیر، 31، 19-38.
    • ‌العطاس، محمد نقیب (1374). درآمدی بر جهان‌شناسی اسلامی. تهران: دانشگاه تهران.
    • ‌العطاس، محمد نقیب (1375). اسلام و سکولاریسم. ترجمة احمد آرام. تهران: دانشگاه تهران.
    • ایمان، محمدتقی‌ و کلاته ساداتی، احمد (1392). روش‌‌شناسی علوم ‌‌انسانی نزد اندیشمندان مسلمان (ارائة الگوی روش‌شناختی از علم اسلامی). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • باقری، خسرو (1387). هویت علم دینی. چ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • بستان، حسین (1391). گامی به سوی علم دینی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • جمعی از نویسندگان (1389). جستارهایی در فلسفة علوم انسانی از دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
    • جوادی آملی، عبدالله (1388). ادب فنای مقربان. قم: اسراء.
    • حسنی، سیدحمیدرضا و موحد ابطحی، سیدمحمدتقی (1390). علم دینی، دیدگاه‌ها و ملاحظات (گزارش، تبیین و سنجش دیدگاه‌های متفکران ایرانی در باب چیستی، امکان و ضرورت علم دینی). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • خسروپناه، عبدالحسین (1393). در جستجوی علوم ‌انسانی اسلامی: تحلیل نظریه‌های علم دینی و آزمون الگوی حکمی ـ اجتهادی در تولید علوم انسانی اسلامی. قم: دفتر نشر معارف.
    • راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. دمشق: دارالقلم.
    • رجبی، علیرضا و محیطی اردکان، محمدعلی (1399). تحلیل نقش خداباوری در کارکردهای علوم انسانی دستوری از منظر آیت الله مصباح یزدی. تحقیقات بنیادین علوم انسانی، 3، 125-143.
    • سلیمانی امیری، عسکری و گنج‌خانی، آسیه (1396). بررسی چیستی علوم انسانی اسلامی از دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی. آیین حکمت. 33 ، 57-78. 
    • سوزنچی، حسین (1389). معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی. تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
    • شریفی، احمدحسین. (1394) مبانی علوم انسانی اسلامی. تهران: آفتاب توسعه. 
    • شریفی، احمدحسین (1397). مبانی علوم انسانی اسلامی از دیدگاه علامه مصباح یزدی. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    • فاروقی، اسماعیل راجی (1384). علوم عقلی و تجربی در عالم اسلامی. ترجمۀ محمد فیروزکوهی و روح‌الله نصراللهی. تهران،: چاپ و نشر بین‌الملل.
    • فاروقی، اسماعیل راجی (1385). توضیحاتی ناگریز در اسلامی‌سازی معرفت. ترجمۀ مجید مرادی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • فراهیدى، خلیل بن احمد (1409ق). العین. قم: هجرت‏.
    • فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1415ق). القاموس المحیط. بیروت: دارالکتب العلمیه.
    • گلشنی، مهدی (1385). علم و معنویت در آستانة قرن 21. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • گلشنی، مهدی (1388). از علم سکولار تا علم دینی. چ چهارم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1394ب). اخلاق در قرآن. نگارش محمدحسین اسکندری. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی و ندایی، هاشم (1372). سلسله گفت‌وشنودهایی در مورد مباحث بنیادی علوم انسانی. مصباح، 8، 9-24.
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1382). نظریة سیاسى اسلام. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1383). به سوی تو. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1384). آفتاب ولایت. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1389الف). آموزش عقاید. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1389ب). قرآن در آیینة نهج البلاغه. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1389ج). دربارة پژوهش. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1390). آموزش فلسفه. تهران: امیرکبیر.
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1391الف). رساترین دادخواهی و روشنگری (شرح خطبة فدکیه). قم: مؤسسة آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1391ب). جامعه و تاریخ از نگاه قرآن. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1391ج). پاسخ استاد به جوانان پرسش‌گر. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1391د). جستاری در ماهیت اسلامی‌سازی علوم، سخنرانی در اولین کنگرة بین‌المللی علوم انسانی اسلامی. تهران: 31/2/1391، بازیابی‌شده mesbahyazdi.ir/node/3728.
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1391هـ). طرحی جامع برای اسلامی‌سازی علوم، سخنرانی در اولین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی. قم: 2/3/1391، بازیابی‌شده.mesbahyazdi.ir/node/3801
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1392الف). حقوق و سیاست در قرآن. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1392ب). نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1394الف). پیش‌نیازهاى مدیریت اسلامى. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1395). رابطة علم و دین. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1396). نظریة حقوقى اسلام. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1398الف). در جستجوی عرفان اسلامی. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1398ب). خداشناسی (معارف قرآن1). قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
    • موحد ابطحی، سیدمحمدتقی، 1395، تحلیلی بر اندیشه‌های علم دینی در جهان اسلام. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
    • میرباقری، سیدمحمدمهدی (1389). گفتارهایی پیرامون تحول در علوم انسانی. قم: فجر ولایت.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rajabi, Abuzar, noruzi rahkani, mozhdeh , , Nasrin.(2025) An Analysis of the Role of Tawhid and Its Levels in the Formation of Islamic Humanities from the Perspective of Ayatollah Misbah Yazdi. Ravesh Shenasi Pazhuhesh Dar Olum Ensani, 14(2), 7-30 https://doi.org/10.22034/marifat.2024.5000986

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Abuzar Rajabi; mozhdeh noruzi rahkani; Nasrin ."An Analysis of the Role of Tawhid and Its Levels in the Formation of Islamic Humanities from the Perspective of Ayatollah Misbah Yazdi". Ravesh Shenasi Pazhuhesh Dar Olum Ensani, 14, 2, 2025, 7-30

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rajabi, A, noruzi rahkani, M, , N.(2025) 'An Analysis of the Role of Tawhid and Its Levels in the Formation of Islamic Humanities from the Perspective of Ayatollah Misbah Yazdi', Ravesh Shenasi Pazhuhesh Dar Olum Ensani, 14(2), pp. 7-30

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rajabi, A, noruzi rahkani, M, , N. An Analysis of the Role of Tawhid and Its Levels in the Formation of Islamic Humanities from the Perspective of Ayatollah Misbah Yazdi. Ravesh Shenasi Pazhuhesh Dar Olum Ensani, 2025; 14(2): 7-30