Pages:
77-95
Receive Date: 2025/11/08
Accept Date: 2025/11/08
Abstract:
Based on the foundationalist approach in epistemology, knowledge is a layered structure, with the underlying layer formed by "foundations" (mabani) and "principles" (osul), upon which theories are superstructures. One of the most crucial steps in understanding, critiquing, or producing a theory is the correct comprehension of the foundations and principles governing that theory, and disagreements among theories trace back to differences in their foundations and principles. This paper, by examining the definitions of the terms "foundation" and "principle," demonstrates that these two concepts are equivalent to "propositional principles" (mabadi-e tasdiqi) in logic. "Propositional principles" comprise two categories of universal propositions: descriptive propositions containing "is-statements" that determine the orientation and method of research (foundations), and prescriptive propositions containing "ought-statements" that are the instruments for the practical realization of the foundations (principles). The paper is organized using a "philosophical and epistemological" approach and the research method is descriptive-analytical.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :جستاری در فلسفة علم، معناشناسی «مبنا» و «اصل» و ربط این دو
Abstract:
بر اساس رویکرد مبناگرایانه در معرفتشناسی، معرفت امری لایهلایه است که لایۀ زیرین آن را «مبانی» و «اصول» تشکیل میدهد و نظریهها بهمثابة روبناهایی بر این بنیادها استوارند. از مهمترین گامها در فهم، نقد یا تولید یک نظریه، درک صحیح مبانی و اصول حاکم بر آن نظریه است و اختلاف میان نظریهها به تفاوت در مبانی و اصول بازمیگردد. این نوشتار با بررسی تعاریف واژگان «مبنا» و «اصل» نشان میدهد که این دو مفهوم معادل «مبادی تصدیقی» در منطقاند. «مبادی تصدیقی» شامل دو دسته قضایای کلی است: قضایای توصیفی حاوی «هستها» که جهتگیری و روش تحقیق را تعیین میکنند (مبانی)، و قضایای دستوری حاوی «بایدها» که ابزار تحقق عملی مبانیاند (اصول). روش تحقیق در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی بوده و با رویکردی «فلسفی و معرفتشناختی» سامان یافته است.
References:
- آخوند خراسانی، محمدکاظم (۱۴۱۴ق). کفایة الاصول. چ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- ابنرشد، محمد بن احمد (1405ق). تلخیص البرهان، شرح البرهان. کویت: المجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب.
- ابنسینا، حسین بن عبدالله (1404ق). الشفاء (المنطق). قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی.
- ابنسیده، على بن اسماعیل (1421ق). المحکم و المحیط الأعظم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابنفارس، احمد بن زکریا (1404ق). معجم مقاییس اللغۀ. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
- احمدی، علیاصغر (1386). اصول تربیت. چ ششم. تهران: سازمان انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران.
- ارسطو، (1980). منطق ارسطو. بیروت: دارالقلم.
- ازهرى، محمد بن احمد (1421ق). تهذیب اللغۀ. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
- بازرگان، مهدی (بیتا). توحید و طبیعت و تکامل. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- باقری، خسرو (1399). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی: کاوشی برای تدوین چارچوب نظری تربیت اسلامی. چ چهل و نهم. تهران: مؤسسة فرهنگی مدرسة برهان.
- بهجتپور، عبدالکریم (1392). تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول) مبانی اصول قواعد و فواید. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
- الجسر، حسین افندی (2012م). الرسالة الحمیدیه فی حقیقة الدیانة الاسلامیة و حقیقة الشریعة المحمدیه. قاهره: دارالکتاب المصری.
- جلائیان اکبرنیا، علی (1397). شناخت و واکاوی مفهوم اصول و مبانی سبک زندگی اسلامی. پژوهشهای اجتماعی اسلامی، 116، 43–66.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد (1376ق). الصحاح. بیروت: دار العلم للملایین.
- حلی، حسن بن یوسف (1363). الجوهر النضید. قم: بیدار.
- داورپناه، محمدرضا (1379). فرهنگ جامع علوم تربیتی و زمینههای وابسته. مشهد: آستان قدس رضوی.
- دهخدا، علیاکبر (1377). لغتنامه. چ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دار العلم.
- رشتی، حبیبالله (1313ق). بدائع الافکار. قم: مؤسسۀ آلالبیت.
- روحی دهکردی، احسان و تجری، محمدعلی (1394). اصطلاحشناسی مبانی تفسیر. پژوهشهای قرآنی، 77، 94–117.
- ریتر، یوآخیم؛ گروندر، کالفرد و گابریل، گتفرید (1386). فرهنگنامة تاریخی مفاهیم فلسفه. تهران: سمت.
- زبیدی، محمد مرتضى (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
- زمخشرى، محمود بن عمر (1979). اساس البلاغه. بیروت: دارصادر.
- سحابی، یدالله (1346). خلقت انسان. تهران: شرکت سهامی انتشار.
- شاکر، محمدکاظم (1381). ترمینولوژی مبانی و روشهای تفسیر قرآن. مقالات و بررسیها، 72، 139–151.
- شایانمهر، علیرضا (1379). دائرةالمعارف تطبیقی علوم اجتماعی (کتاب دوم). تهران: کیهان.
- شعارینژاد، علیاکبر (1375). فرهنگ علوم رفتاری. چ دوم. تهران: امیرکبیر.
- صاحب، اسماعیل بن عباد (1414ق). المحیط فی اللغۀ. بیروت: عالم الکتب.
- صادقی رشاد، علیاکبر (1389). بررسی انتقادی مبادیپژوهی اصولیون (مطالعة موردی مفهومشناسی و جایگاهشناسی مبادی علم). کتاب نقد، 55ـ56، 13–71.
- طوسی، نصیرالدین (1376). اساس الاقتباس. چ پنجم. تهران: دانشگاه تهران.
- عسکرى، حسن بن عبدالله (1400ق). الفروق فی اللغۀ. بیروت: دار الآفاق الجدیده.
- عمیدزنجانی، عباسعلی (1373). مبانی و روشهای تفسیر قرآن. چ سوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- فارابی، ابونصر محمد بن محمد (1985). المنطق عند الفارابی. تحقیق ماجد فخری. بیروت: دارالمشرق.
- فتحالهی، ابراهیم (1387). اصطلاحشناسی در علم تفسیر (مبانی، اصول و قواعد). پیک نور، 6، 19–30.
- فراهیدى، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب العین. چ دوم. قم: هجرت.
- فیروزآبادی، مجدالدین (1415ق). القاموس المحیط من جواهر القاموس. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- فیروزآبادی، سیدمرتضی (1400ق). عنایة الاصول. قم: فیروزآبادی.
- فیومى، احمد بن محمد (1414ق). المصباح المنیر. ط الثانیه. قم: مؤسسة دار الهجره.
- کاظمی، محمدعلی (۱۴۱۷ق). فوائد الاصول (تقریرات درس مرحوم نائینی). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
- کاظمینی، سیدمحمدحسین (1394). درآمدی تحلیلی بر منطق تدوین مبانی علوم انسانی اسلامی. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 62، 53–74.
- مشکینی، علی (1370). تکامل در قرآن. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- مصطفوى، حسن (1430ق). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم. چ سوم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار. چ ششم. تهران: صدرا.
- معین، محمد (1375). فرهنگ فارسی. چ پنجم. تهران: امیرکبیر.
- منتظری، مجتبی (1383). سیری در چیستی تفسیر قرآن. اندیشة صادق. 15، 68–75.
- منصورآبادی، عباس و ریاحی، جواد (1391). مفهومشناسی مبنا در پژوهشهای حقوقی. پژوهشهای حقوقی، 22، 9ـ24.
- موسوی خمینی، سیدروحالله (۱۴۱۴ق). مناهج الوصول. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- نودهئی، داود (1389). ضرورت توجه به مبانی دینی در نقد نظریههای مشاوره و رواندرمانی و طراحی الگوهای بومی. فرهنگ مشاوره، 4، 111ـ140.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
Tahayori, Ahmadreza.(2025) An Inquiry into the Philosophy of Science, the Semantics of "Foundation" and "Principle," and their Relationship. Ravesh Shenasi Pazhuhesh Dar Olum Ensani, 14(2), 77-95 https://doi.org/10.22034/pajohesh.2025.5001856
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
Ahmadreza Tahayori."An Inquiry into the Philosophy of Science, the Semantics of "Foundation" and "Principle," and their Relationship". Ravesh Shenasi Pazhuhesh Dar Olum Ensani, 14, 2, 2025, 77-95
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
Tahayori, A.(2025) 'An Inquiry into the Philosophy of Science, the Semantics of "Foundation" and "Principle," and their Relationship', Ravesh Shenasi Pazhuhesh Dar Olum Ensani, 14(2), pp. 77-95
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
Tahayori, A. An Inquiry into the Philosophy of Science, the Semantics of "Foundation" and "Principle," and their Relationship. Ravesh Shenasi Pazhuhesh Dar Olum Ensani, 2025; 14(2): 77-95